Nieprawidłowości związane z napięciem mięśniowym obserwuje się u wielu dzieci, dlatego w tym artykule dokładnie omówimy:
Nieprawidłowe napięcie mięśniowe i wpływ na postawę ciała
Objawy obniżonego napięcia mięśniowego
Objawy wzmożonego napięcia mięśniowego
Korzyści płynące z wizyty u fizjoterapeuty
Nieprawidłowe napięcie mięśniowe u starszych dzieci
U dzieci na różnych etapach rozwoju stosunkowo często zauważa się problemy z koślawością kolan i stóp, z krzywym stawianiem kroków. Rodzice często w pierwszym odruchu winą obarczają obuwie. Choć w większości przypadków są to stany fizjologiczne, warto je monitorować, by mieć pewność, że pozostają w ramach wyznaczonych norm.
Okazuje się, że w niektórych przypadkach powodem tych koślawości mogą być problemy z obniżonym lub wzmożonym napięciem mięśniowym, których oznaki często można zauważyć już w okresie niemowlęcym. O tym, jak je rozpoznawać i co zrobić, gdy zauważymy u dziecka ich pierwsze objawy, pisze nasza ekspertka – mgr fizjoterapii Anna Bartoszewska.
Ocena napięcia mięśniowego jest jednym z podstawowych badań wykonywanych podczas wizyt u pediatry. Prawidłowe napięcie mięśniowe pozwala dziecku zdobywać umiejętności we właściwym czasie i w prawidłowych wzorcach, czyli w następujących odpowiednio po sobie sekwencjach ruchowych.
Warto wiedzieć: Proces kształtowania postawy ciała rozpoczyna się już w życiu płodowym i jest kontynuowany po urodzeniu.
Bardzo istotne jest uważne obserwowanie dziecka już od pierwszych dni życia. Warto również, w pierwszym roku życia dziecka, udać się z nim na wizytę kontrolną do fizjoterapeuty.
Nieprawidłowości w rozwoju niemowlęcia, do pierwszego roku życia, przejawiają się najczęściej we wzmożonym lub obniżonym napięciu mięśniowym. Jeden i drugi objaw utrudnia prawidłowy rozwój ruchowy ciała. Według koncepcji neurorozwojowej, wielkość napięcia posturalnego wpływa na rodzaj aktywności niemowlęcia. Umiejętności osiągnięte we wcześniejszych fazach rozwoju stanowią bazę (prawidłową lub nieprawidłową) dla dalszych umiejętności. Dlatego właśnie warto korygować nieprawidłowości postawy już u niemowląt.
Uwaga: Jeśli nieprawidłowe napięcie mięśniowe pojawia się nagle, zawsze wymaga jak najszybszej konsultacji z neurologiem. Może być wynikiem zachorowania na groźne choroby tj: choroba Heinego-Medina, miastenia czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Jeśli doszło do urazu głowy lub kręgosłupa i towarzyszą mu niepokojące objawy (niedowłady, gorączka, objawy neurologiczne), należy niezwłocznie udać się na pogotowie.
U dzieci do piętnastego miesiąca życia, rodzice dość często ignorują obniżone napięcie mięśniowe, uważając maluchy za leniwe.
Dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym mają problem z utrzymaniem głowy i podczas noszenia na rękach wydają się wiotkie. Maluchy z tej grupy mają problem z utrzymaniem w górze rąk i zabawek. Ich ręce i nogi prawie cały czas leżą na podłożu. Podnoszenie głowy jest dla nich trudne
Gdy dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym nabywają powyższe umiejętności, są one słabszej jakości, np. dziecko podczas siedzenia nierównomiernie obciąża pośladki. Takie dzieci zwykle domagają się większej pomocy rodziców i są mniej aktywne. Nie za bardzo lubią leżeć na brzuchu i często nie chcą raczkować – ciężko im podnieść brzuch z podłoża. Mają także trudności z utrzymaniem równowagi. A gdy stawiają pierwsze kroki, podczas upadku nie chronią głowy.
Dzieci z niskim napięciem mięśniowym, kiedy zaczynają stawać o własnych siłach, często usztywniają lub nieprawidłowo ustawiają poszczególne części ciała w celu uzyskania stabilizacji. Zazwyczaj późno stawiają pierwsze kroki (ok. 14-15 miesiąca życia). Jedną z cech charakterystycznych jest również chód na szerokiej podstawie. Taki rodzaj chodu spowodowany jest próbą zwiększenia płaszczyzny podparcia, w celu osiągnięcia stabilizacji.
Pamiętaj: Uważnie obserwuj niemowlę już od jego pierwszych dni i sprawdzaj, czy jego rozwój następuje w wyznaczonych ramach czasowych.
U niemowląt z obniżonym napięciem posturalnym dochodzi do kompensacji w wyniku dążenia do pionowej postawy ciała. Przejawia się to nieprawidłowym rozkładem napięcia mięśniowego, co prowadzi do asymetrii, a te z kolei diagnozowane są później jako wady postawy. W późniejszym etapie sprzyja to występowaniu koślawości kolan. Mogą się też pojawić przeprosty w stawach kolanowych. Często występują też wady stóp np. stopa koślawa czy płasko – koślawa.
Wzmożone napięcie mięśniowe może dotyczyć kończyn górnych, dolnych lub wszystkich jednocześnie.
Dziecko ze wzmożonym napięciem mięśniowym w obrębie rąk, ma trudności z otwarciem dłoni, a co za tym idzie, problem z chwytaniem i utrzymaniem zabawki. Gdy uda mu się złapać zabawkę, intensywnie zaciska rękę. Jego dłonie przez większość czasu są zaciśnięte w piąstki.
Takie niemowlę często pręży się do tyłu i napina kończyny. Jego głowa zwykle pcha potyliczną częścią czaszki w podłoże, a tułów układa się w kształt litery „C”. Dziecko z takimi problemami często jest niespokojne, spięte, płaczliwe i trudno je uspokoić.
Dzieci z tej grupy często cierpią na szpotawość kolan i stóp. Podczas leżenia, nogi malucha zwykle są wyprostowane – dziecko nie unosi ich do góry, ani nie chwyta stóp. Ma problem z obrotami na bok i na brzuch. Podczas pełzania, podciąga się na rękach, ciągnie za sobą nogi i rzadko kiedy robi to naprzemiennie.
Barki dziecka często są uniesione i spięte. Może to, w późniejszym etapie rozwoju, doprowadzić do powiększenia się kifozy piersiowej, czyli tzw. garbienia się.
U dzieci ze wzmożonym napięciem mięśniowym często można zauważyć rotację w stawach biodrowych – do wewnątrz lub na zewnątrz. Może to wpłynąć na zmianę chodu. W momencie, gdy pojawia się rotacja do wewnątrz, można zaobserwować tzw. “chód gołębi”, czyli stawianie stóp z palcami skierowanymi do środka. Kiedy dziecko idzie po linii prostej, pięta ustawiona jest bardziej po stronie zewnętrznej, w stosunku do palców. W przypadku występowania rotacji zewnętrznej, może pojawić się chód chaplinowski – w tym przypadku podczas chodu palce skierowane są na zewnątrz.
W późniejszym etapie, dzieci z nasilonymi objawami mają skłonność do stania i chodzenia na palcach. W wyniku przedłużającego się chodzenia na palcach i braku pełnego obciążania pięt, dochodzi do nieprawidłowego kształtowania się łuków stopy.
Jeżeli u dziecka występują niepokojące objawy, bez wątpienia należy udać się do lekarza pediatry. Lecz warto również skonsultować się z fizjoterapeutą. Może się okazać, że fizjoterapeuta udzieli najbardziej trafnej opinii i odpowie na najtrudniejsze pytania, jakie nas nurtują. Podczas wizyty dziecko zostanie zdiagnozowane i – jeśli zajdzie taka potrzeba – fizjoterapeuta dokładnie zaplanuje terapię. Najczęściej stosowanymi metodami są NDT Bobath (Neuro-Developmental Treatment) i Vojty. Odpowiedni dobór ćwiczeń pozwala wzmocnić poszczególne grupy mięśniowe i utrwalić prawidłowe wzorce.
Oczywiście im szybciej zaczniemy terapię, tym większe i szybsze będą jej efekty. Rodzice, poprzez odpowiednie ćwiczenia i pielęgnację, bardzo szybko są w stanie wpłynąć na poprawę napięcia mięśniowego u dziecka. Najważniejsze jest to, aby nie powielać nieprawidłowych wzorców i regularnie pracować z dzieckiem w domu.
Problemy z nieprawidłowym napięciem mięśniowym najczęściej wykrywa się już w okresie niemowlęcym. Jego występowanie w starszym wieku jest zazwyczaj kontynuacją problemów z wcześniejszych lat lub brakiem wczesnej diagnozy. Wiele takich przypadków udaje się we wczesnym rozwoju wyprowadzić, dlatego ważne jest, aby zauważyć problem odpowiednio szybko.
Jeśli problem nie zostanie zauważony w okresie niemowlęcym, istnieje szansa, że dziecko samo poradzi sobie z deficytem, osiągając prawidłowy rozwój (z drobnymi nieprawidłowościami). Lecz bardziej prawdopodobne jest, że zbuduje swoją motorykę na nieprawidłowych wzorcach, a co za tym idzie – będzie pogarszało swój stan. Niestety, nie jesteśmy w stanie przewidzieć, jak zachowa się dziecko, dlatego zawsze warto zasięgnąć porady osób specjalizujących się w rozwoju psychomotorycznym dzieci.
U starszych dzieci objawy obniżonego napięcia mięśniowego, to najczęściej: wady postawy, słabe odruchy oddechowe, cichy głos, wady wymowy i problemy z jedzeniem. Pojawia się także wypukły brzuch, koślawość kolan i przeprosty w stawach kolanowych oraz łokciowych. Zauważalne są również problemy z koordynacją, oraz niechęć do aktywności fizycznych. Zdarza się, że dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym mają problemy z koncentracją czy pisaniem.
Ryc. Kompensacyjne przesunięcie tułowia 1. Prawidłowy układ segmentów ciała 2. Przesunięcie tułowia w tył u dzieci ze wzmożonym napięciem mięśniowym 3. Przesunięcie tułowia w przód u dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym
Wzmożone napięcie mięśniowe u starszych dzieci zazwyczaj związane jest z chorobami i zaburzeniami przebytymi w dzieciństwie. U dzieci w wieku powyżej dwóch lat wzmożone napięcie może się objawiać np. trudnościami z dopasowaniem nacisku długopisu na kartkę papieru. Lecz najbardziej widoczną nieprawidłowością, są wady postawy – występuje przede wszystkim szpotawość kolan. Środek ciężkości jest przeniesiony, przez co sylwetka wydaje się przesunięta w tył i zgarbiona. Może wystąpić również bruksizm, czyli tzw. nocne zgrzytanie zębami, oraz silne zaciskanie szczęki. U dzieci starszych również stosuje się rehabilitację. Bardzo dobrze sprawdzają się metody, takie jak: metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne, Hipoterapia, zajęcia na basenie, różnego rodzaju ćwiczenia równoważne i manualne.
Co się stanie, gdy dziecko z nieprawidłowym napięciem mięśniowym nie będzie rehabilitowane? Oczywiście nie ma tu jednoznacznej odpowiedzi – każdy organizm reaguje inaczej. Najczęściej takie dzieci mają problemy z wadami postawy, co w późniejszym życiu pociąga za sobą szereg kolejnych nieprawidłowości: częściej dochodzi do urazów, zespołów bólowych, co z kolei może przyczynić się do szybszego występowania zmian zwyrodnieniowych. Mogą też pojawić się problemy z koncentracją, koordynacją i zaburzenia ze strony integracji sensorycznej (SI).
Źródła:
K. Bagnowska, M. Falkowski, Wybrane metody usprawniania dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, Nowa Pediatria, 3/2013.
http://www.nowapediatria.pl/wp-content/uploads/2014/10/np_2013_119-123.pdf„;
[M. Matyja, A. Gogola, Prognozowanie rozwoju postawy dzieci na podstawie analizy jakości napięcia posturalnego w okresie niemowlęcym, Neurologia dziecięca, Vol. 16/2007, nr 32
https://neurologia-dziecieca.pl/neurologia_32-49-56.pdf;
M. Matyja, A. Gogola, Przeciążenia układu ruchu u dzieci z zaburzeniami wielkości i rozkładu napięcia mięśniowego, Katedra Fizjoterapii Układu Nerwowego i Narządu Ruchu Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach;