Pierwsze kroczki są dla malucha nie lada wyczynem – cały organizm niemowlaka przygotowywał się na nie przez wiele miesięcy. To także ogromna radość dla rodziców. Z czasem jednak zaczynamy zwracać na szczegóły i zastanawiać się, czy aby na pewno wszystko przebiega właściwie?

Pronacja i supinacja stóp dziecięcych – czyli odpowiednio: stawianie stopy do wewnątrz lub na zewnątrz w kontakcie z podłożem – to elementy, które mogą budzić u rodziców wątpliwości. 

Czy wkładki lub ortopedyczne buty dziecięce to rozwiązanie, które od razu powinniśmy zastosować? Czy stopę dziecięcą należy w ten sposób korygować? A co z prawidłową postawą ciała? Z tymi wątpliwościami rozprawiamy się wspólnie z  Panem Kacprem Koziorowskim – fizjoterapeutą pracującym z dziećmi i młodzieżą, u których zdiagnozowano wady postawy.

Jednym z najczęstszych problemów z jakimi spotykam się u moich pacjentów jest krzywienie stóp. Niestety rodzice nadal w różnych miejscach dostają informację, że dziecko potrzebuje wkładki korekcyjnej, ortopedycznych butów dla dzieci lub co gorsza: otrzymują zalecenie, żeby zakładać dziecku buty odwrotnie…  

Dlaczego mówię “niestety”? 

Po pierwsze: nie możemy patrzeć tylko na stopy dziecka jako wycinek jego ciała. Zawsze oceniamy człowieka jako całość. Należy pamiętać, że zaburzenia postawy ciała zawsze są globalne. Wady postawy to problem, który często nie pojawia się nagle, ale rozwija się przez całe życie. W trakcie wywiadów z rodzicami moich pacjentów zazwyczaj dowiaduję się, że jakieś zaburzenia pojawiały się już w okresie niemowlęcym, ale zostały zignorowane i z czasem ewoluowały w poważniejsze. 

Po drugie: pronacja bądź supinacja stóp zdarza się często w trakcie rozwoju dziecka. Jest to stan, w którym stopy dziecka poprzez rotację nóg ustawiają się bardziej na zewnątrz lub do wewnątrz podczas chodu lub stania. W ten sposób dziecko zapewnia sobie poprawę równowagi i stabilizacji w pierwszych latach życia, kiedy jeszcze kształtuje swoją technikę chodu. Ale spróbujmy przyjrzeć się temu bardziej szczegółowo.

Przyczyny pronacji i supinacji stóp dziecięcych. Czy buty dziecięce mają na nie wpływ?

Przyczyny pronacji i supinacji stóp dziecięcych są różne. Wśród nich są to:

• Wrodzone wady w obrębie stóp, np. stopa końsko-szpotawa.
• Zaburzenia neurologiczne – ustawienie stóp wynika z funkcjonowania układu nerwowego, czyli jak ów steruje napięciem mięśniowym.
• Noszenie niewłaściwych butów dziecięcych czy źle dobranych butów dla dzieci, np. o zbyt małym rozmiarze, twardych i ciężkich. W takiej sytuacji stopa dziecka jest zmuszana do dostosowania się do bucika, co prowadzi do krzywienia stóp i w dłuższej perspektywie może doprowadzić do zaburzenia całej postawy ciała. 
• Zbyt mała ilość ruchu dziecka, który jest bardzo ważny dla prawidłowego rozwoju. Pronacja lub supinacja to wada postawy, która może mieć wiele różnych przyczyn, a każdy przypadek wymaga indywidualnego podejścia. 

Okres niemowlęcy – dlaczego jest tak ważny dla malucha?

Już okres niemowlęcy jest dla malucha bardzo ważny pod kątem kształtowania prawidłowej postawy ciała. To kluczowy czas, mający wpływ na późniejsze etapy rozwoju. Maluch powinien przemierzać swoją „genetycznie zaprogramowaną drogę” – w dobrej jakości ruchów, przy minimalnych czynnikach zaburzających z zewnątrz. 

Wsparcie prawidłowego rozwoju w pierwszych miesiącach życia jest ważne dla malucha, aby zabezpieczyć jego układ mięśniowo-szkieletowy na kolejne lata. Dziecko ma naturalną zdolność do nauki ruchów i samo wie, co powinno robić i kiedy zacząć to robić pomimo braku instrukcji. 

Jak wspomagać rozwój ruchowy dziecka? Przede wszystkim: nie przeszkadzaj!

Osiąganie kolejnych umiejętności motorycznych to nie wyścigi, a rozwój ruchowy dziecka jest indywidualną kwestią. To, że jeden maluch zaczął chodzić ok. 11 miesiąca jest normą rozwojową tak samo jak maluch, który zacznie chodzić ok. 18 miesiąca życia. 

Jednak samo zdobycie umiejętności ruchowej nie wystarczy. Musi ona być jakościowo dobra. W tym kontekście ważne są między innymi dobra postawa, zręczność i równowaga kształtowane w sposób naturalny, zgodny z potrzebami i możliwościami malucha.

Stosowanie niepotrzebnych urządzeń np. chodzików, nosideł, bujaczków, szelek pionizacyjnych czy okładanie poduszkami podczas niesamodzielnego siadu, mogą zaburzać procesy rozwojowe dziecka i prowadzić do powstawania wad postawy. Właśnie dlatego ważne jest, aby rodzice i opiekunowie zwracali uwagę na jakość ruchów dziecka w okresie niemowlęcym i unikali czynników, które mogą zaburzać jego fizjologiczny rozwój. 

Pamiętajmy, że ciało dziecka adaptuje się do czynników, które zaburzają jego prawidłowy rozwój. Pojawia się u niego wzorzec napięciowy – czyli pewnego rodzaju wzmożone napięcie w ciele, którego przebieg układa się w pewien wzór. Wynika to z tego, że jeżeli coś zaburza funkcjonowanie ciała człowieka, to zaczyna ono wytwarzać różnego rodzaju kompensacje. 

Na pojawienie się zaburzeń u dziecka może mieć wpływ bardzo wiele różnych czynników, z których możemy nie zdawać sobie sprawy. Mogą to być: problemy jelitowe, szybki wzrost, przebyte infekcje, nietolerancje pokarmowe, alergie, zaburzenie napięcia mięśniowego, przebyte traumy i wiele innych.

Pierwsze buciki – jak wybrać?

Buty dziecięce a rozwój ruchowy dziecka

Także buty dziecięce mogą mieć wpływ na rozwój ruchowy dziecka. Zdrowemu dziecku nie potrzeba żadnych “wspomagaczy” podczas nauki chodzenia – w tym również butów. Wystarczą mu jego mięśnie, stawy, kości, które kształtują się dzięki swobodnemu ruchowi – czyli boso.

Na pierwsze buty dla dziecka powinniśmy zdecydować się w momencie, gdy maluch zaczyna przygodę z chodzeniem i konieczne jest zabezpieczenie stopy dziecięcej. Buciki dla malucha jak i buty dla dzieci, które już sprawnie się poruszają powinny być neutralne dla ruchu oraz fizjologicznego rozwoju dziecka. 

Wkładki profilujące, profilaktyczne buty dla dzieci, buty z podwyższonym obcasem (nawet jeśli to kilka milimetrów) mają wpływ na kształtowanie się mięśni, postawy, techniki ruchu, a przy tym mogą tworzyć nieprawidłowy wzorzec napięciowy.

Dlaczego warto o tym pamiętać? Ponieważ każde dziecko jest inne i może mieć inny zestaw czynników wpływających na jego rozwój posturalny. Ważne, aby zwracać uwagę na każdy sygnał wysyłany przez dziecko, nawet jeśli wydaje się on banalny. Im szybciej zaczniemy działać, tym większe mamy szanse na poprawienie sytuacji

Pronacja i supinacja stóp a buty dziecięce

Leczenie pronacji i supinacji stóp u dzieci zależy od przyczyny problemu. Ortopedyczne buty dziecięce lub wkładki ortopedyczne czy ortezy mogą być w niektórych przypadkach konieczne, ale tylko w momencie kiedy fizjoterapeuta stwierdził, że jest to wsparcie ortopedyczne potrzebne w procesie terapii. 

W swoim gabinecie najczęściej spotykam się z problemem pronacji i supinacji stóp, które wynikają z zaburzeń postawy ciała. Samo zaopatrzenie ortopedyczne (m.in. wkładki ortopedyczne, profilaktyczne buty dziecięce czy ortopedyczne buty dla dzieci) nie wystarczy i nie załatwia sprawy, a w przypadku zdrowych dzieci może być zakłóceniem dla ich naturalnego, fizjologicznego rozwoju. W przypadku noszenia niewłaściwie dobranych butów konieczne jest zmienienie obuwia na odpowiednie dla wieku i rozmiaru dziecka.

Należy zwrócić uwagę na konstrukcję butów dla dzieci: 

• czy kształtem odpowiadają stopie (a nie np. uciskają palce, a tak dzieje się w przypadku butów dziecięcych, które mają wąski przód), 
• czy umożliwiają swobodny ruch (a nie są twarde, ciężkie, sztywne)
• czy mają odpowiedni rozmiar i zachowany właściwy zapas oraz czy są dobrane do rodzaju stopy (czy np. nie są za szerokie na wąską stopę lub za wąskie na stopę pulchną) 

Należy zwrócić uwagę na konstrukcję butów dla dzieci: 

• czy kształtem odpowiadają stopie (a nie np. uciskają palce, a tak dzieje się w przypadku butów dziecięcych, które mają wąski przód), 
• czy umożliwiają swobodny ruch (a nie są twarde, ciężkie, sztywne)
• czy mają odpowiedni rozmiar i zachowany właściwy zapas oraz czy są dobrane do rodzaju stopy (czy np. nie są za szerokie na wąską stopę lub za wąskie na stopę pulchną) 

Dobre buty dziecięce a prawidłowa postawa ciała

Prawidłowa postawa ciała ma swój początek w stopie, dlatego tak ważne jest chodzenie boso i dobre buty dziecięce. Jeśli całe ciało jest sprawne i rozwija się poprawnie, a stopy mogą pracować swobodnie, nie powinno być problemu z ich krzywieniem. 

Również w butach dziecięcych stopa powinna mieć możliwość swobodnej pracy. To bucik ma się dostosować do stopy, a nie odwrotnie. Ma on pełnić funkcję ochronną przed uszkodzeniami zewnętrznymi, zimnem czy wilgocią, a nie hamować prawidłowy rozwoju dziecka. 

Pamiętajmy więc, by wybierać buty dziecięce, które nie ograniczają swobodnego poruszania się. Łatwo to sprawdzić – zwróć uwagę:

• czy bucik ma elastyczną, całkowicie płaską i cienką podeszwę, 
• czy wygina się na całej długości i szerokości, 
• czy zapiętek jest miękki
• czy kształt bucika jest odpowiedni do stopy dziecięcej (odpowiednio wąski w okolicach pięty i szeroki w okolicach palców)

Te wymagania spełniają buty dziecięce typu barefoot, w których stopa ma możliwość poruszania się w sposób zbliżony do chodzenia boso.

Klasyka vs. barefoot

Myślisz o ortopedycznych butach dla dziecka? Zacznij od regularnego ruchu!

W przypadku nieskomplikowanych wad postawy, po diagnostyce i przeprowadzonej terapii w której skupiamy się na pozbyciu kompensacji, nie są konieczne profilaktyczne lub ortopedyczne buty dziecięce.  

Zalecam regularny ruch. Najprostsze rzeczy jak pójście z dzieckiem na plac zabaw i wspólna zabawa bywa zbawienna. W dzisiejszych czasach mamy wiele możliwości zapisania dziecka na zajęcia sportowe. Chyba każdy może znaleźć dla swojego dziecka coś odpowiedniego, wymaga to tylko trochę chęci i zaangażowania. Pamiętajmy, że ważniejszy od wyboru konkretnej dyscypliny sportowej jest trener lub osoba prowadząca zajęcia. To ona sprawi, że Twoja pociecha będzie chciała sama z siebie uczestniczyć w zajęciach ruchowych. Ponadto warto szukać zajęć, które skupiają się przede wszystkim na porządnych ćwiczeniach wzmacniających i koordynacyjnych, a dopiero później na konkretnej dyscyplinie.

Podsumowując: pronacja i supinacja stopy dziecięcej często ma związek z rozwojem techniki chodu, każdą wątpliwość warto jednak wyjaśnić z fizjoterapeutą. W przypadku zdrowego dziecka nie będzie konieczne zaopatrzenie ortopedyczne w postaci wkładek profilujących oraz profilaktycznych lub ortopedycznych butów dziecięcych.

Pamiętaj, by umożliwić Twojemu dziecku rozwój zgodny z jego fizjologią – niczego nie przyspieszaj, a postaw na swobodny i niczym niezakłócony ruch.

Kacper Koziorowski

Z wykształcenia Fizjoterapeuta i Pedagog Specjalny, absolwent wrocławskiej Akademii Wychowania Fizycznego. Specjalizujw się w korekcji wad postawy, przypadkach zaburzonego rozwoju psychoruchowego oraz problemów neurologicznych. W swojej praktyce stosuje m.in. terapię metodą Vojty, skolioz FITS, techniki pracy osteopatycznej oraz trójpłaszczyznową terapię manualną stóp. W pracy z dziećmi i młodzieżą dodatkowo pomaga mu wykształcenie pedagogiczne.